Artykuł ukazał się w numerze 11/2023 miesięcznika Nieznany Świat.

Inspiracją do napisania artykułu była wzmianka dotycząca zwiększającej się ilości osób chorych umysłowo na podstawie wyliczeń matematycznych pewnego Anglika.

 

 

 

Poniże znajduje się pełny artykuł.

Obserwując społeczeństwo, zauważa się coraz większe zubożenie procesów myślowych i funkcji poznawczych oraz coraz większy odsetek osób z zaburzeniami na tle nerwicowym i zaburzeniami psychicznymi, do których zaliczają się zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia afektywne, część zaburzeń psychosomatycznych, zaburzenia neurorozwojowe, zaburzenia psychiczne organiczne, zaburzenia osobowości, zaburzenia związane z uzależnieniami, niektóre dewiacje seksualne oraz depresję.

Depresja stanowi coraz większy problem zdrowotny i społeczny. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia do 2030 roku depresja będzie najczęściej występującą chorobą na świecie.

Z raportów NFZ wynika, że w 2018 roku receptę na leki przeciwdepresyjne refundowane przez NFZ (stosowane zarówno w leczeniu depresji, jak i innych zaburzeń psychicznych, m. in. zaburzeń lękowych) zrealizowało 1,28 mln osób. W roku 2021 było to już 1,5 mln osób (czyli o 59% więcej niż w roku 2013). Wzrost szczególnie widoczny jest w grupie osób poniżej 18. roku życia, dla których w 2018 roku zrealizowano o 113 proc. więcej recept na leki refundowane niż w roku 2013. Z raportu wynika, że w 2019 roku leki przeciwdepresyjne (refundowane i nierefundowane) wykupiło ogółem 3,8 mln osób.

Z każdym rokiem przybywa osób z zaburzeniami psychicznymi, co daje się zauważyć zarówno w szpitalach psychiatrycznych, jak również w placówkach wczesnego wspomagania rozwoju dzieci. Proporcjonalnie wzrasta ilość sprzedawanych antydepresantów, leków uspokajających, nasennych i innych usprawniających działanie układu nerwowego.

Wśród zburzeń pracy układu nerwowe wymienia się upośledzenie umysłowe, które wynikać może z wielu czynników o podłożu genetycznym, neurologicznym i metabolicznym, będących następstwem zmian w życiu prenatalnym lub urazów fizycznych doznanych w okresie dzieciństwa (również wynikających z niedożywienia organizmu, czy niewłaściwego stosowania leków, np. terapii antybiotykami oraz wewnętrznych infekcji, np. porażenie mózgowe spowodowane zakażeniami bakteryjnymi, czy inwazją organizmów pasożytniczych). Nie ulega również wątpliwości, że człowiek zatracił łączność z przyrodą, a oderwanie od naturalnych praw rządzących światem prowadzi do zaburzeń w różnych obszarach życia. Do tego dochodzi wszechobecna chemia, syntetyczne leki, smog elektromagnetyczny i informacyjny oraz – w przypadku dzieci – bombardowanie mózgu nadmierną ilością bodźców w postaci obrazów (tv, komputer, smartfon itp.) i wiele innych czynników.

Człowiek to skomplikowany mechanizm, łączący ciało fizyczne, ciało energetyczne, naleciałości rodowe, wybór duszy, psychikę, rozum i… wolną wolę.

Zależności jest wiele. Niewątpliwie kluczową rolę w całym procesie zaburzeń pracy mózgu w ciele fizycznym odgrywają organy odpowiedzialne za odżywienie, dotlenieniem i detoksykacje organizmu. Czyli:

• układ pokarmowy – trawiący przyjmowany pokarm i odpowiadający za jego wchłanianie do krwiobiegu,
• naczynia krwionośne, którymi substancje odżywcze i tlen mają dotrzeć do każdej żywej komórki organizmu, odżywić ją, a następnie zabrać z niej zbędne produkty przemiany materii i trucizny oraz przetransportować je do miejsc utylizacji – wątroby i nerek,
• wątroba, nerki i skóra – mające za zadanie pozbyć się trucizn z ciała,
• płuca – odpowiadające za wentylację (dostarczenie tlenu, usunięcie dwutlenku węgla).

Nie bez znaczenie jest również kręgosłup wraz z rdzeniem kręgowym, od którego rozchodzą się połączenia nerwowe do poszczególnych organów. Wszelkie deformacje kręgosłupa będą wpływać fizycznie, poprzez ucisk nerwów i naczyń krwionośny, na poszczególne organy, do których nerwy i naczynia dochodzą. W efekcie będzie to prowadzić do zaburzeń pracy danego organu. Ucisk w obszarze kręgów szyjnych prowadzi do zaburzeń w przepływie krwi do mózgu i prowadzi do jego niedotlenienia i niedożywienia.

Na początku 20 wieku pewien Anglik obliczył:

„W r. 2139 będą na świecie sami wariaci

Jeden z Anglików obliczył, że w roku 2139 cały świat będzie składał się tylko z samych warjatów. Nie są to żadne przepowiednie, ani tez jakieś dociekania, tylko ściśle matematyczne obliczenia. W roku 1859 wypadał 1 warjat na 535 zdrowych, w roku 1897 jeden warjat już tylko na 312 zdrowych; dalej rozwija się stosunek następująco: w r. 1925 – 1:150, w r. 1977 będzie 1:100, idąc zaś tym sposobem liczenia, dochodzi się do wniosku, że w roku 2139 cały świat będzie się składać z samych wariatów. Te obliczenia są dokonane ściśle matematycznie. Jak można więc nie wierzyć!”

Powyższe obliczenia są dość przerażające. Czy rzeczywiście za 100 lat świat całkiem zwariuje?

Przeciwdziałanie zaburzeniom pracy układu nerwowego, mimo że nie jest prostym zadaniem w obecnych czasach, wciąż jest możliwe, wszak dysponujemy dużą gamą naturalnych produktów, które działają korzystnie na zdrowie układu nerwowego. Są nimi między innymi zioła.

A wśród nich warto wymienić zioła wspierające pracę organów detoksykacji, usprawniające przepływ krwi, wykazujące działanie rozkurczowe i przeciwbólowe. Ale również zioła przeczyszczające (pomagając wyrzucić z organizmu zalegające w jelitach, psujące się i gnijące resztki pokarmowe – wspierając detoksykację, pozostawiają uczucie rozluźnienia układu nerwowego w obszarze jamy brzusznej). Do tego powinna dojść dbałość o otoczenie, w jakim spędzamy czas, odpowiedni odpoczynek (najlepiej na łonie natury) i wszelkie zabiegi mające na celu zwiększenie procesów detoksykacji organizmu.

Do ziół działających korzystnie na układ nerwowy zaliczyć można:

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis L.) (czyli waleriana) – jako główne związki aktywne surowca, decydujące o właściwościach uspokajających i wspomagających zasypianie, wymienić można walepotriaty, olejek eteryczny i kwas walerenowy. Kozłek znajduje zastosowanie w stanach napięcia nerwowego, niepokoju, wycisza nerwy.

Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.) – zawiera w swoim składzie naftodiantrony (hyperycyna i jej pochodne), flawonoidy, kwasy fenolowe, ksantony, olejek, garbniki, kwas GABA, przez co wykazuje działanie wielokierunkowe, w tym: uspokajające, łagodzące stany obniżonego nastroju, zmniejszające napięcie i przeciwlękowe. Może znaleźć zastosowanie w leczeniu nerwic i depresji (głównie stosuje się wyciągi alkoholowe i olejowe) oraz wyczerpania nerwowego.

Męczennica cielista (Passiflora L.) – jest źródłem flawonoidów (zwłaszcza C-glikozydy, pochodne apigeniny i luteoliny), glikozydu cyjanogennego – gynokardyny, polisacharydów i fitosteroli. Stanowi to o właściwościach uspokajających oraz ułatwiających zasypianie. Męczennica działa uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy, pomaga przy atakach paniki, lęku i niemocy zaśnięcia, a także w zaburzeniach gastrycznych pochodzenia nerwowego.

Śliwa tarnina (Prunus Spinosa) – kwiaty tarniny zawiera m.in. flawonoidy, które wpływają na detoksykację moczu i krwi, co działa uspokajająco i stabilizująco na ludzki organizm. Antocyjany zawarte w owocach tarniny mają pozytywne oddziaływanie na układ krążenia – obniżają ciśnienie krwi i „zły” cholesterol, ograniczają powstawanie zakrzepów w naczyniach krwionośnych, zapobiegają tworzeniu się miażdżycy oraz pozytywnie wpływają na pracę serca.

Kalina koralowa (Viburnum opulus L.) – roślina bogata jest w substancje biologicznie czynne, zawiera flawonoidy takie jak kwercetyna, astragalina, amantaflavon i kemferol, a także garbniki, kumaryny, triterpeny i substancje gorzkie oraz kwasy organiczne i olejek eteryczny. Substancje czynne zawarte w surowcu mają właściwości rozkurczowe i uspokajające, wzmacniają serce i poprawiają jego czynność, przez co kalinę wykorzystuje się w leczeniu nadciśnienia tętniczego, a także terapii skurczu naczyń i nerwic.

Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) – zawiera głównie olejek eteryczny oraz flawonoidy, kwasy fenolowe i triterpeny. Surowcem zielarskim są liście wykazujące działanie uspokajające, co wykorzystuje się w nadpobudliwości nerwowej, trudnościach z zasypianiem oraz dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego na tle nerwowym. Melisa sprawdzi się także w stanach zwiększonej aktywności umysłowej, przy wyczerpaniu, pomaga zachować pozytywny nastrój oraz złagodzi drażliwość.

Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L.) – w jego szyszkach (owocostanach chmielu) znajdują się olejki eteryczne, żywice, flawonoidy, garbniki. Szyszki chmielu, jak i lupulina (gruczoły włosków wydzielniczych) działają uspokajająco na ośrodkowy układ nerwowy, dzięki czemu sprawdzą się w stanach niepokoju, napięcia i lęku. Osłabiając mechanizm przekazywania impulsów nerwowych, pomagają w uspokojeniu się i wyciszeniu umysłu oraz zaśnięciu.

Werbena pospolita (Verbena officinalis) – ziele werbeny zawiera glikozydy irydoidowe działające uspokajająco na układ nerwowy oraz flawonoidy i fitosterole działające moczopędnie i rozkurczowo. Roślina jest podstawowym ziołem wchodzącym w skład mieszanek poprawiających nastrój, przeciwdziałających lękom, wspierającym układ nerwowy i trawienny. Usuwa napięcie z okolicy żołądka i splotu słonecznego związane z tłumieniem emocji, zwłaszcza gniewu. Rozluźnia mięśnie szyi i ramion.

Pomarańcza gorzka (Citrus aurantium) – jej owoce zawierają kwas foliowy pozytywnie wpływający na układ nerwowy, a także synefrynę o działaniu pobudzającym układu nerwowego w sposób podobny jak efedryna, adrenalina, czy tyramina. Główne zastosowanie znajduje jednak w mieszankach pobudzających metabolizm i utratę masy ciała.

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) – jest prawdziwą bombą witaminową, zawiera witaminy E, K, B2 i beta-karoten, a także sole mineralne (głównie wapń, magnez, żelazo), garbniki (działające korzystnie w przypadku dolegliwości pokarmowych), fitosterole (obniżające poziom cholesterolu), flawonoidy (działające antyoksydacyjnie) oraz lecytynę (pobudzającą układ nerwowy i zdolności zapamiętywania).

Głóg (Crateagus) – w głogu zawarte są olejki eteryczne, które wpływają odprężająco, kojąco i relaksująco na układ nerwowy. Składniki zawarte w kwiatach i owocach głogu (m. in. flawonoidy – witeksyna, izowiteksyna, apigenina, rutyna, hiperozyd, kwercetyna i kemferol) wpływają na usprawnienie przepływu krwi w naczyniach krwionośnych, co pomaga lepiej dotlenić mózg, zmniejszając zawroty i bóle głowy o przewlekłym charakterze, pomagają także walczyć z bezsennością.

Magnolia lekarska (Magnolia officinalis) – tradycyjna medycyna chińska i japońska stosuje magnolię jako środek przeciwlękowy i przeciwdepresyjny, zmniejszający napięcie i łagodzący zaburzenia snu, oraz przeciwastmatyczny. Ze względu na wpływ na układ nerwowy można zaliczyć ją do roślin o działaniu nootropowym i neuroprotekcyjnym. Substancje aktywne zawarte w roślinie – magnolol, honokiol i 4-0-metylhonokiol – zwiększają aktywność acetylocholiny, co może być pomocne w zwalczaniu deficytów poznawczych związanych z chorobą Alzheimera oraz zmian zachodzących w mózgu w wyniku jego starzenia. Dodatkowo uwrażliwiają one receptory GABA, a także zwiększają ich liczbę na powierzchni komórek nerwowych, co stanowi o przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych właściwościach magnolii, a także jej zdolności do łagodzenia bezsenności i drażliwości. Magnolol i honokiol są także neuroprotektantami – chronią neurony przed skutkami starzenia i ekspozycji na toksyny.

Lawenda lekarska (Lavendula officinalis L.) – jej kwiaty są źródłem olejku eterycznego (w skład którego wchodzi głównie linalol, octan linalolu, limonen, β-ocymen), kwasów fenolowych, triterpenów i kumaryn. Lawenda wywiera łagodne działanie uspokajające oraz rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dzięki czemu znajduje zastosowanie w dolegliwościach jelitowych o podłożu nerwicowym, a także w stanach niepokoju i trudnościach z zasypianiem, pomaga łagodzić ból, zawroty głowy, obniża ciśnienie i odpręża ciało.

Serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.) – w zielu znajdziemy związki aktywne takie jak alkaloidy pirolidynowe (np. leonuryna), guanidyny, irydoidy, flawonoidy, diterpeny, triterpeny, niewielkie ilości olejku eterycznego oraz kwasy organiczne. Surowiec wywiera działanie łagodnie uspokajające i znajduje zastosowanie w stanach napięcia nerwowego.

Rumianek szlachetny (Matricaria recutita) – zawarte w nim flawonoidy oraz cholina korzystnie wpływają na rozwój i funkcjonowanie układu nerwowego, działają przeciwzapalnie i uspokajająco, co może przyczynić się do złagodzenia napięcia nerwowego, poprawić jakość snu oraz pamięć i koncentrację. Rumianek łagodzi objawy stresu, lęku i bezsenności. Może być bezpiecznie stosowany u dzieci i kobiet w ciąży.

Kozieradka (Trigonella foenum-graecum L.) – wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające oraz poprawiające krążenie krwi. Dzięki zawartości alkaloidu – trygoneliny – może korzystnie oddziaływać na regenerację neuronów (komórek nerwowych), dzięki czemu usprawnia układ nerwowy człowieka. Pomaga w łagodzeniu objawów depresji i lęku oraz poprawia funkcje poznawcze. Nasila też poprawę pamięci i spowalnia uszkodzenia komórek nerwowych wywołane obecnością beta-amyloidu – czynnika związanego z chorobą Alzheimera.

Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis L.) – zawiera składnik zwany kwasem karnozowym, który może zwalczyć uszkodzenia spowodowane przez wolne rodniki w mózgu, a tym samym chroni mózg przed uszkodzeniem i może poprawiać jego regenerację, zapobiegając starzeniu się mózgu, a tym samym – chorobie Alzheimera. Rozmaryn może być przydatny dla osób, które przeżyły udar. Ponadto niektóre składniki rozmarynu mogą pomóc w poprawie pamięci i funkcji poznawczych, poprawiają nastrój, zwiększają koncentrację i zmniejszają poziom stresu.

Dodatkowo warto wspomnieć o tak zwanych adaptogenach, czyli roślinach zwiększających przystosowanie organizmu do warunków jego bytowania, w tym głównie wymienia się odporność na stres. Najbardziej popularnymi adaptogenami są ashwagandha, traganek, różeniec górski, żeń-szeń, cytryniec chiński oraz wąkrotka azjatycka.

Różeniec górski (Rhodiola rosea) – wspiera utrzymanie dobrego samopoczucia, pomaga przystosować organizm do stresu, przyczynia się do optymalnej aktywności umysłowej i poznawczej.

Żeń-szeń właściwy (Panax ginseng) – wspiera krążenie, dodaje sił (nie stosować przy wysokim ciśnieniu krwi).

Ashwagandha (Withania somnifera) – żeń-szeń indyjski, witania ospała – wspiera zapamiętywanie, poprawia skupienie.

Wąkrotka azjatycka (Centella asiatica), nazywana także gotu kola i brahmi – usprawnia przepływ krwi w naczyniach, działa na ośrodkowy układ nerwowy i ma właściwości uspokajające, antydepresyjne oraz przeciwbólowe. Łagodzi stres i poprawia jakość snu. Zmniejsza częstotliwość i nasilenie ataków lękowych. Poprawia pamięć i koncentrację.

Traganek błoniasty (Astragalus membranaceus) – dzięki obecności astraglozydów obniża nasilenie procesów zapalnych i włóknienia w obrębie układu nerwowego, co może osłabić działanie choroby Alzheimera.

Cytryniec chiński (Schizandra chinensis) – pomaga w stanach zmęczenia fizycznego i psychicznego, działa ochronnie na wątrobę, stosuje się w leczeniu chorób układu nerwowego i pokarmowego.

Warto korzystać również z mieszanek ziołowych. Właściwe połączenie ziół wzmacnia ich działanie, potęgując dobroczynny wpływ na organizm. Jedną z klasycznych mieszanek ziołowych, o działaniu ogólnoustrojowym są zioła szwedzkie wg Marii Treben. Zioła te wspierając trawienie i detoksykację, uspokajają oraz działają przeciwzapalnie. W ich skład wchodzą: szafran, mirra, kurkuma, teriak, aloes (lub piołun), senes, kamfora, korzeń rabarbaru, korzeń arcydzięgla, korzeń dziewięćsiłu oraz manna.

Arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica) – działa uspokajajaco, poprawia trawienie, łagodzi migreny. Zawiera olejki eteryczne nadające roślinie silną woń, a także flawonoidy, kwasy organiczne, pektyny, taniny, garbniki, cukry i żywice.

Szafran (Crocus L.) wspomaga trawienie, działa przeciwskurczowo i poprawia apetyt, działa także antydepresyjnie, antybakteryjnie oraz przeciwdrgawkowo. Przypisuje mu się także działanie obniżające ciśnienie oraz redukujące stężenie triglicerydów we krwi.

Senes (Senna mill.) i korzeń rabarbaru, czyli rzewień lekarski (Rheum officinale) mają działanie przeczyszczające. Rabarbar dodatkowo wspomaga leczenie choroby wrzodowej żołądka i stanów zapalnych skóry (nie wskazane jest jednak stosowanie go przy piasku i kamicy nerkowej).

Dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis L.) właściwości lecznicze zawdzięcza cennemu olejkowi eterycznemu, o działaniu bakteriobójczym. W olejku eterycznym znajdują się: karlinoksyd i karlinen. Zawiera także inulinę, kwasy organiczne, fitosterole, flawonoidy i garbniki. Wykazuje działanie napotne i moczopędne, przyspiesza gojenie się ran.

Mirra (Myrrha conc.) – stosowana jest jako naturalny środek przeciwbólowy, antyseptyczny (czyli zwalczające bakterie, grzyby i inne drobnoustroje) oraz wspomagający gojenie ran. Działa także obkurczająco i ma zdolność tamowania krwawienia.

Teriak jest mieszaniną ziół bogatych w olejki eteryczne, które znakomicie wpływają na zaburzenia nastroju, pomagają odzyskać równowagę w stanach depresyjnych, bólach migrenowych czy w przypadku utraty apetytu.

Cynamonowiec kamforowy (Cinnamomum camphora), czyli kamfora – działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, stosowana jest przy bólach reumatycznych i bólach stawów. Może wspomagać leczenie nerwicy z uwagi na właściwości zmniejszające napięcie nerwowe.

Manna działa żółciopędnie, odtruwająco, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Zaleca się jej stosowanie w przypadku cukrzycy, nadciśnienia tętniczego i miażdżycy.

Aloes (Aloe vera) – posiada właściwości przeciwzapalne, grzybobójcze i bakteriobójcze, zatem świetnie sprawdza się w przypadku infekcji, uszkodzeń skóry, zadrapań, otarć i poparzeń. Pomaga w odbudowaniu uszkodzonych tkanek (w tym błon śluzowych przewodu pokarmowego).

Bylica piołun (Artemisia absinthium) – zawiera tujon, który pobudza mózg poprzez blokowanie kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), neuroprzekaźnika, który ma uspokajający wpływ na ośrodkowy układ nerwowy. Jednak spożywanie tujonu w nadmiarze jest toksyczne i wiąże się z drgawkami, a nawet śmiercią. Piołun działa silnie przeciwpasożytniczo, usprawnia proces trawienia i podnosi poziom żelaza.

Kurkuma (Curcuma longa) jest źródłem wielu witamin i składników mineralnych, działa przeciwnowotworowo oraz wspomagająco w przypadku terapii zmian w mózgu powodowanych przez udary czy chorobę Alzheimera – zawarte w niej substancje pobudzają komórki mózgowe, co pozwala zatrzymywać postęp niektórych chorób.

Powyższą listę warto byłoby uzupełnić o witaminy, minerały, enzymy, substancje pomagające usuwać metale ciężkie i inne składniki o działaniu leczniczym pozytywnie wpływające na pracę układu nerwowego.

Bibliografia:

1. Psychiatria dzieci i młodzieży – tysiąc nowych specjalistów pomoże zreformować (prawo.pl)

2. www.nfz.gov.pl

3. Dobros N.; Zioła o działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym; 2017; Postępy Fitoterapii; 18(3): 215-222.
4. oraz inne książki traktujące o ziołach.