Dieta GAPS jest owocem wieloletniej pracy dr Natashy Campbell-McBride, która dostrzegła zależności pomiędzy sposobem odżywiania a problemami zdrowotnymi i opisała je w swojej książce, pt.: „Zespół psychologiczno-jelitowy GAPS”. Dzięki zastosowaniu odpowiedniej diety jesteśmy w stanie wyleczyć układ pokarmowy, tym samym sięgnąć przyczyny choroby, a nie jedynie tłumić jej objawy poprzez zastosowanie leków farmakologicznych. Prawidłowa praca jelit i całego układu pokarmowe stanowi klucz do zdrowia. Metod jest wiele. Prezentowana dieta stanowi jeden z możliwych sposobów odbudowy stanu zdrowia.

 

Co oznacza GAPS?

GAPS to skrót od „Gut and Psychology Syndrom”, co w języku polskim znaczy „Zespół psychologiczno-jelitowy”. GAPS jest odpowiedzią na coraz częściej pojawiające się problemy zdrowotne, których podłoża należy doszukiwać się w nieprawidłowej pracy jelit.

 

Dla kogo dedykowana jest dieta GAPS?

Dieta GAPS jest pomocna w różnych schorzeniach, które wynikają z nieprawidłowej pracy jelit: AUTYZM, NADPOBUDLIWOŚĆ, dysleksja, dyspraksja, schizofrenia, choroba dwubiegunowa, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, różnego rodzaju zaburzenia odżywiania, epilepsja, stany lękowe, trudności z koncentracją i wiele innych. Przepisy diety GAPS opierają się na diecie SCD (Specific carbohydrates diet), wykluczającej wszelkie źródła węglowodanów złożonych, czyli zboża glutenowe i bezglutenowe, kasze, ryż oraz ich przetwory. SCD jest stosowana w leczeniu chorób jelit, np. wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, SIBO, uchyłkowatości jelit.

SCD została opracowana przez znanego amerykańskiego pediatrę, dr Sidneya Valentine’a Haasa w pierwszej połowie XX wieku. Dr Haas i jego współpracownicy spędzili wiele lat badając wpływ diety na celiakię i inne zaburzenia trawienia. Wyniki tych badań zostały opublikowane w obszernym podręczniku medycznym „The Management of Celiac Disease”, napisanym przez dr Sidney V. Haas i Merrill P. Haas w 1951 roku. Dieta, opisana w książce, została zaakceptowana przez społeczność medyczną na całym świecie jako sposób leczenia celiakii, a dr Sidney V. Haas został uhonorowany za swoją pionierską pracę w dziedzinie pediatrii. Niestety, kiedy celiakię zdefiniowano jako nietolerancję glutenu lub enteropatię glutenową, SCD została potraktowana jako przestarzała teoria. Została reaktywowana przez Elaine Gottschall. Po sukcesie SCD w leczeniu jej córki, Elaine Gottschall przez lata pomagała tysiącom ludzi cierpiących na chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie okrężnicy, celiakię, zapalenie uchyłka i przewlekłe biegunki o różnym podłożu. Ale najbardziej zauważalne i szybkie odzyskanie zdrowia odnotowano u małych dzieci, które oprócz problemów trawiennych cierpiały na poważne zaburzenia behawioralne takie jak autyzm, nadpobudliwość i lęki nocne. Poświęciła wiele lat badań nad biochemicznymi i biologicznymi podstawami diety i opublikowała książkę zatytułowaną „Breaking the Vicious Cycle. Intestinal Health Trough Diet.” (“Wyjście z błędnego koło. Leczenie jelit dietą”).

Efekty diety GAPS w poprawie stanu jelit i lepszej kondycji psychicznej są kwestią indywidualną. Cały proces leczenia może zająć nawet kilka lat.

 

 

INFORMACJE NA START

Podczas pełnej diety GAPS około 85% wszystkiego, co należy spożywać, powinno być wykonane z mięsa, ryb, jajek, sfermentowanych produktów mlecznych i warzyw (gotowanych, sfermentowanych i surowych). Pieczywo i owoce należy odstawić przez kilka tygodni, a następnie wprowadzać je w postaci przekąsek między posiłkami. Nie należy zastępować nimi głównych posiłków. Domowe wywary mięsne, zupy, potrawy duszone i naturalne tłuszcze są niezbędne – powinny być podstawowymi elementami stosowanej diety.

Ważne jest, aby posiłki były tak zbilansowane, aby pH ciała pozostało prawidłowe. Wszystkie produkty białkowe, takie jak mięso, ryby, jaja i ser pozostawiają w ciele odczyn kwaśny, który może pogorszyć stan zdrowia. Warzywa mają właściwości alkalizujące, dlatego musisz łączyć mięso, ryby i jajka z dużą ilością gotowanych i/lub surowych warzyw. Surowe i fermentowane owoce i warzywa mają szczególnie silne właściwości alkalizujące. Warto również stosować ocet jabłkowy, pijąc go codziennie: wystarczy dodać jedną łyżeczkę octu jabłkowego do szklanki wody. Ciepła woda z octem jabłkowym stanowi doskonały napój rozgrzewający i alkalizujący.

Bardzo ważne jest, aby unikać żywności przetworzonej (paczkowanej lub w puszkach). Jest ona pozbawiona większości składników odżywczych, które obecne są w świeżych produktach. Zawierają one zazwyczaj wiele sztucznych substancji chemicznych szkodliwych dla zdrowia, takich jak konserwanty, barwniki, substancje „E”, metale ciężkie itp. Staraj się kupować żywność naturalną i świeżą. Nie używaj kuchenki mikrofalowej, ponieważ niszczy żywność. Gotuj i podgrzewaj jedzenie w sposób tradycyjny, używając kuchenki i piekarnika.

 

 

POKARMY NIEDOZWOLONE PODCZAS DIETY GAPS

Z poniższych produktów należy zupełnie zrezygnować podczas przeprowadzania diety GAPS, ponieważ zaburzają one proces zdrowienia.

Należy wyeliminować diety następujące produkty:

• Cukier i wszystko, co go zawiera.

• Melasę, syrop klonowy, syrop kukurydziany, każdy inny syrop.

• Aspartam w dowolnej postaci, jest silną neurotoksyną (toksyczny dla mózgu).

• Słodycze, ciastka, herbatniki, czekoladki, lody, kakao.

• Wszystkie napoje alkoholowe. Dorosły człowiek może od czasu do czasu napić się dobrej jakości wina z posiłkami. Piwo i wódka są zabronione.

• Przetworzoną żywność, jedzenie z puszek. Zawsze czytaj etykietę składników, wystrzegaj się cukru, laktozy, maltozy, skrobi kukurydzianej, soi, konserwantów, aromatów, barwników, drożdży. Najlepiej nie kupować przetworzonej żywności w ogóle.

• Ziarna: ryż, kukurydza, żyto, owies, pszenica i wszystko co z mąki pszennej (pieczywo, makarony, herbatniki), kasza gryczana, komosa ryżowa, proso, kasza kuskus, orkisz, semolina, tapioka itp. Po około 1-1,5 roku można powoli ponownie wprowadzić grykę, proso i komosę ryżową (najpierw fermentowane), ale nie pszenicę, żyto czy ryż.

• Płatki śniadaniowe są wysoko przetworzonymi produktami o praktycznie zerowej wartości odżywczej, są pełne cukru, soli, kwasów tłuszczowych trans i innych szkodliwych substancji. Powinny być na zawsze wyeliminowane z diety.

• Warzywa skrobiowe i wszystko, co z nich zrobione: ziemniak, pasternak, ignam, topinambur i słodki ziemniak. Po około 1-1,5 roku diety można zacząć wprowadzać młode ziemniaki.

• Na etapie początkowym mleko powinno być wyeliminowane. Można jeść sfermentowane produkty mleczne, takie jak naturalny ser, jogurt i kefir z żywymi bakteriami, kwaśna śmietana, masło i masło klarowane. W mleku występuje wiele substancji, które mogą powodować problemy, takie jak laktoza, kazeina itp. Zsiadłe produkty mleczne nie zawierają laktozy i są wstępnie przetrawione przez drobnoustroje co sprawia, że są łatwostrawne. Ważne, aby spożywać tylko ekologiczne produkty mleczne i wprowadzać je pojedynczo, zaczynając od niewielkich ilości, obserwując reakcję organizmu. Jeśli wprowadziłeś domowy jogurt, kefir i masło klarowane do Diety Wprowadzającej, stopniowo wprowadzaj sfermentowaną śmietanę i masło. Jeśli są dobrze tolerowane, spróbuj naturalnych serów dojrzewających. Możesz najpierw wypróbować kozie lub owcze produkty mleczne, ponieważ są one często lepiej tolerowane, niż produkty z mleka krowiego. Po około 1,5-2,5 latach i po wprowadzeniu wszystkich sfermentowanych produktów mlecznych, można zacząć spożywać surowe niepasteryzowane mleko organiczne. Wprowadzaj stopniowo od 1-2 łyżeczek dziennie. Osoba z zespołem GAPS nigdy nie powinna spożywać pasteryzowanego mleka!

• Soki owocowe oprócz świeżo wyciskanych. Niestety gotowe, kupione w sklepie soki owocowe są źródłem przetworzonych cukrów i mogą zawierać w sobie wiele grzybów i pleśni, które są szkodliwe dla zdrowia.

• Fasola i rośliny strączkowe są zazwyczaj trudne do strawienia. Dwie odmiany, które twój pacjent może jeść to fasola szparagowa, sfermentowana i ugotowana w domu oraz świeża zielona fasola. Komercyjnie dostępna fasolka po bretońsku zawiera prawie 40% cukru i należy jej unikać. Możesz zrobić własną pieczoną fasolę w domu.

• Kawa jest silnie drażniąca dla przewodu pokarmowego, staraj się jej unikać. Mocna herbata też nie jest wskazana. Naturalne herbaty ziołowe (bez dodatków smakowych) i herbata imbirowa są zalecane. Herbata imbirowa to znany środek ludowy na problemy trawienne.

• Wszystkie produkty spożywcze zawierające barwniki, konserwanty, środki aromatyzujące i inne chemikalia.

• Soja i wszystko, co z niej zrobione. Wpływa na tarczycę i negatywnie oddziałuje na równowagę hormonalną, ponieważ zawiera związki estrogenopodobne. Ważne jest, aby unikać wszystkich syntetycznych estrogenów, produktów takich jak soja, pigułki antykoncepcyjne, wiele innych leków, środków czystości, detergenty do prania, itp.

• Niedozwolone są również zielone banany.

 

PRODUKTY ZALECANE W DIECIE GAPS

• Świeże lub mrożone mięso, ryby i skorupiaki. Upewnij się, że nie są one wędzone, solone lub konserwowane w żaden inny sposób. Należy jeść codziennie galaretowate mięso (mięso wokół kości i stawów, skóry i ciemne mięso drobiowe). Ważne jest, aby zjadać wszystkie rodzaje tłuszczu zwierzęcego. Mięso chude nie jest wskazane.

• Wątroba powinna być spożywana regularnie. Może być przyrządzana w dowolny sposób. Jest bardzo odżywcza.

• Jaja – żółtko najlepiej spożywać na surowo, białko powinno być lekko ścięte, tak jak na przykład w jajkach na miękko lub sadzonych. Poszukaj jaj dobrej jakości. Jaja ekologiczne z wolnego wybiegu są najlepsze. Należy spożywać co najmniej 2-3 jaja dziennie, ponieważ są one szczególnie dobre do przywracania funkcji neurologicznych.

• Świeże warzywa – zaleca się wszystkie rodzaje warzyw, z wyjątkiem warzyw zawierających skrobię, takich jak ziemniaki, pasternak, słodkie ziemniaki, karczochy jerozolimskie i ignamy. Możesz gotować warzywa na parze, dusić, piec, grillować lub smażyć. Szczególnie zalecane jest jedzenie ich w formie domowych zup lub potraw duszonych z dużą ilością czosnku dodaną pod koniec gotowania. Podczas każdego posiłku powinno się spożywać dużą ilość gotowanych warzyw, ponieważ są lepiej trawione niż surowe warzywa. Ważne jest również, aby każdy posiłek zawierał sfermentowane i surowe warzywa w formie sałatek z oliwą z oliwek i świeżym sokiem z cytryny lub jako przekąskę. Surowe i sfermentowane warzywa pomogą w trawieniu białek i detoksykacji. Jeśli wystąpi biegunka, należy spożywać tylko gotowane warzywa, aż biegunka ustąpi.

• Dojrzałe świeże owoce. Po zakończeniu Diety Wprowadzającej stopniowo dodawaj dojrzałe owoce sezonowe uprawiane lokalnie. Na tym etapie zacznij dzień od zjedzenia odrobiny owoców i spożywaj je między posiłkami. Nie należy jeść owoców, jeśli wystąpi biegunka. Gdy biegunka ustąpi, można zacząć wprowadzać gotowane owoce (obrane, bez pestek i dobrze ugotowane ze sporą porcją masła, masła klarowanego lub oleju kokosowego). W następnej kolejności wprowadzamy stopniowo owoce surowe.

• Awokado to niesamowicie pożywny owoc. Powinien być dojrzały i należy podawać go z mięsem, rybami, skorupiakami i sałatkami.

• Masło jest lepsze niż jakiekolwiek substytuty. Możesz gotować na nim lub dodawać je do gotowych potraw. Należy kupować masło ekologiczne i niesolone, ponieważ nieorganiczne masło zawiera dużo pestycydów i antybiotyków, które podawane są zwierzętom. Warto spożywać również tłoczoną na zimno oliwę z oliwek, dodając ją do sałatek i gotowych potraw. Nie jest dobrym pomysłem gotowanie na oliwie z oliwek, ponieważ jej struktura chemiczna zmienia się po podgrzaniu. Smażenie najlepiej wykonywać przy użyciu tłuszczów zwierzęcych: smalcu, tłuszczu jagnięcego, gęsiego, z kaczki, ghee lub oleju kokosowego. Tłuszcze te nie zmieniają swojej struktury podczas gotowania. Mogą nawet zostać ponownie wykorzystane. Możesz wykorzystać tłuszcz uzyskany podczas pieczenia mięsa. Unikaj wszystkich popularnych olejów roślinnych, margaryn i innych przetworzonych tłuszczów: są one bardzo szkodliwe dla zdrowia.

• Orzechy i nasiona są wspaniałym źródłem bardzo dobrych składników odżywczych. Orzechy powinny być kupowane w łupinach – nie solone, nie pieczone, nie powlekane lub przetwarzane w jakikolwiek sposób. Nie poddane obróbce są doskonałym źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych i wielu składników odżywczych. Jednak orzechy i nasiona zawierają inhibitory enzymów, które mogą niektórym ludziom utrudniać trawienie. Aby usunąć inhibitory enzymów: namocz orzechy w słonej wodzie przez noc (1 łyżka soli morskiej na litr wody), rano odcedź je, wypłucz sól i wysusz w piekarniku w temperaturze 50°C przez 3-24 godziny (czas uzależniony jest od wielkości orzecha). Najprościej jest spożywać orzechy i nasiona bezpośrednio po namoczeniu, bez suszenia. Po wyschnięciu trzymaj je w hermetycznym pojemniku lub dobrze uszczelnionej plastikowej torbie. Stają się przyjemne i chrupiące oraz tworzą doskonałą przekąskę razem z suszonymi owocami. Możesz zmielić orzechy i nasiona (słonecznika i dyni) na mąkę, aby w domu robić chleb, naleśniki, a nawet ciasta. Mielone migdały lub mąka migdałowa są dostępne w sklepach ze zdrową żywnością.

• Napoje roślinne. Mleko zwierzęce w okresie stopniowego wprowadzania produktów mlecznych, można zastąpić napojami roślinnymi. Możesz w tym celu użyć migdałów, nasion słonecznika, sezamu, orzeszków piniowych, wiórek kokosowych do przygotowania roślinnego napoju. Blanszowane migdały najlepiej nadają się na mleko. Możesz dodać łyżeczkę nasion lnu, aby mleko było bardziej gęste. Namocz filiżankę migdałów w wodzie przez 12-24 godziny, odcedź. Wymieszaj z wodą: na 1 szklankę orzechów/nasion dodaj 1-2 szklanki wody. Użyj blendera. Dobrze wymieszaj i przecedź przez gazę lub drobne sitko. Mleko gotowe. Możesz dodać namoczone daktyle lub rodzynki, które sprawią, że mleko będzie słodkie. Jeśli okaże się, że mleko jest zbyt intensywne, dodaj wody. Możesz dodać do niego świeżo wyciśnięty sok jabłkowy lub sok z marchwi, aby uzyskać bardzo smaczny i odżywczy napój. Możesz wyciskać te same migdały kilka razy. Wystarczy przechować pastę zalaną wodą w lodówce. Możesz również przygotować mleko kokosowe. Należy doprowadzić do wrzenia (ale nie gotować) 1 szklankę wody i 1 szklankę wiórek kokosowych. Następnie należy je schłodzić i rozdrobnić blenderem, po czym przecedzić przez gazę lub drobne sitko.

• Lepiej zastąpić sól kuchenną nieprzetworzoną solą. Sól sprzedawana w sklepach została przetworzona w celu usunięcia wszystkich naturalnych minerałów poza chlorkiem sodu. Ciało ludzkie potrzebuje wszystkich tych minerałów, dlatego musimy spożywać naturalną nieprzetworzoną sól. Można kupić sól morską, himalajską lub kłodawską.

• Czosnek jest bardzo ważny w codziennej diecie. Pomoże normalizować florę jelitową pacjenta i stymulować układ odpornościowy. Ważne jest, aby jeść surowy czosnek z mięsem lub gotowany jako składnik posiłku. Staraj się zjadać całą główkę czosnku codziennie.

• Nieprzetworzony miód jest jedynym dozwolonym środkiem słodzącym (przy pieczeniu lepiej jest używać suszonych owoców jako substancji słodzącej).

Pełna alfabetyczna lista artykułów spożywczych, których należy unikać oraz lista polecanych produktów znajduje się w książce „Zespół psychologiczno-jelitowy GAPS”.

 

Wdrażanie diety GAPS powinno odbywać się z uwzględnieniem Diety Wprowadzającej. Czas trwania tego etapu ustalany jest indywidualnie w zależności od stanu zdrowia. Czasem wystarcza jeden dzień, aby można było przejść do kolejnych etapów.

Stosowanie Diety Wprowadzającej jest niezbędne u osób z poważnymi dolegliwościami trawiennymi: biegunkami, bólami brzucha, wzdęciami, zaparciami, itp. Dieta ta szybko zmniejszy objawy i zapoczątkuje proces zdrowienia w układzie pokarmowym. Nawet jeśli w trakcie terapii wystąpi biegunka, warto wrócić do diety wprowadzającej i stosować ją w miarę potrzeb nawet przez kilka dni, co pomoże usunąć objawy szybko i trwale, zwykle bez konieczności przyjmowania leków.

W przypadku uporczywych zaparć, należy wprowadzać świeżo wyciskane soki wcześniej, już od etapu drugiego: zacznij od soku z marchwi wypitego rano (moja uwaga: wiele źródeł podaje, że dzienna dawka soku z marchwi dla osoby dorosłej nie powinna przekraczaj 50 ml dziennie), dodając równocześnie olej z wątroby dorsza (moja uwaga: w przypadku problemów z pracą wątroby, które objawiają się np. tym, że stolec unosi się na powierzchni wody w toalecie zamiast opadać na dno, co świadczy o obecności niestrawionego tłuszczu w wydalanych resztkach pokarmu i daje informację, że trawienie tłuszczy nie przebiegło pomyślnie, warto zamiast tłuszczy zastosować bioestry, np. produkt Omegaregen, które są łatwiejsze do przyswajenia). Sok będzie stymulował produkcję żółci, ponieważ wiele przypadków trwałych zaparć spowodowanych jest zbyt małą jej ilością. Kiedy nie ma wystarczającej ilości żółci, tłuszcze zawarte w pokarmie nie trawią się dobrze, zamiast tego reagują z solami i tworzą mydło w jelitach, powodując zaparcia. Pomocne może być równoczesne wyeliminowanie nabiału.

Osoby z alergią i nietolerancją pokarmową powinny przejść przez dietę wprowadzającą, aby prawidłowo rozpocząć proces leczenia i uszczelniania błony śluzowej jelit. Za przyczynę alergii i nietolerancji pokarmowych uważa się zaburzenia flory bakteryjnej, które powodują przerost grzybicy Candida, co w konsekwencji prowadzi do tzw. „nieszczelnego jelita”. Oznacza to, że jelita są „dziurawe”, tworzą się na nich rany, przez które niestrawiony jeszcze pokarm trafia z przewodu pokarmowego prosto do krwioobiegu. Trafiają tam również toksyny znajdujące się w kale, co wywołuje reakcję układu immunologicznego. Dopiero po wygojeniu ściany jelita, żywność zostanie odpowiednio strawiona przed wchłonięciem, co usunie większość nietolerancji pokarmowych i alergii.

Nie należy pomijać Diety Wprowadzającej, ponieważ zdarzają się przypadki, w których prowadzi to do przewlekłych problemów.

 

Dzień należy rozpocząć od wypicia ciepłej wody wraz z probiotykiem (moja uwaga: wątroba lubi ciepło, dlatego ważne jest, aby przyjmowane płyny i posiłki były ciepłe, powoduje to również zwiększenie wydzielania soków trawiennych, zatem poprawia się trawienie). Dozwolone są tylko wymienione produkty, nie można jeść niczego innego. Na pierwszym etapie najbardziej drastyczne objawy bólu brzucha, biegunki i zaparcia szybko ustępują. Jeśli, po wprowadzeniu nowego pokarmu wystąpi biegunka, ból lub inne objawy ze strony przewodu pokarmowego, wówczas należy zaczekać tydzień i spróbować ponownie.

Jeśli podejrzewa się prawdziwą alergię (która może być niebezpieczna) na jakąkolwiek konkretną żywność, przed jej wprowadzeniem należy wykonać test wrażliwości. W tym celu należy przygotować próbkę danej żywności (jeśli jedzenie jest stałe, należy je ugnieść i wymieszać z odrobiną wody), następnie umieścić ją na wewnętrznej stronie nadgarstka, przed snem. Niech próbka wyschnie na skórze, a następnie można położyć się spać. Jeśli rano w miejscu wykonania próby pojawiło się mocne zaczerwienienie, należy wyeliminować dany pokarm na kilka tygodni, a następnie spróbować ponownie. Jeśli reakcji minie, można stopniowo zacząć wprowadzać dany pokarm.

 

 

6 etapów DIETY WPROWADZAJĄCEJ

 

ETAP PIERWSZY

Domowe wywary mięsne lub rybne stanowią materiał „łatający” błonę śluzową jelit. Dlatego wspomagają trawienie i są znane od wieków jako ludowe środki lecznicze na przewód pokarmowy. Rosoły należy przygotowywać na mięsie pozyskanym od rolnika (ważne, aby nie było to mięso z hodowli przemysłowych – takie mięso zawiera sterydy, hormony wzrostu, dużą ilość toksyn). Nie należy używać dostępnych na rynku granulek lub kostek bulionowych – zawierają one szkodliwe składniki. Kurczak jest szczególnie delikatny dla żołądka i jest bardzo dobry na początek. Żeby zrobić dobry mięsny wywar potrzebne będą kości, kawałki mięsa, stawy, cały kurczak, podroby z kurczaka, gęsi lub kaczki, gołębie, bażanty lub inne mięsa. W kościach i stawach znajduje się kolagen. Poproś rzeźnika, aby przeciął ci na pół duże kości, aby po ugotowaniu można było wybrać z nich szpik kostny. Umieść kości, stawy i mięso w garnku i zalej je wodą (moja uwaga: warto uprzednio namoczyć mięso w wodzie z dodatkiem soli lub octu jabłkowego w celu pozbycia się toksyn. Następnie zalej mięso wodą, zagotuj i wylej pierwszą wodę – tu znajduje się najwięcej toksyn). Po ponownym zalaniu mięsa wodą, dodaj do smaku naturalną sól na początku gotowania i około łyżeczki rozdrobnionego czarnego pieprzu. Doprowadź do wrzenia, przykryj i gotuj na wolnym ogniu przez około 3 godziny. W ten sam sposób możesz przyrządzić wywar rybny, używając ryb, rybich płetw, ości i głów. Po ugotowaniu wyjmij kości i mięso, przecedź wywar, aby usunąć małe kości i pieprz. Usuń starannie wszystkie miękkie tkanki z kości, aby później dodać je do zupy. Kości można również obgryźć. Wyjmij szpik kostny z dużych kości, gdy są jeszcze ciepłe. Galaretowate tkanki miękkie wokół kości i szpiku kostnego zapewniają jedne z najlepszych sposobów leczenia błony jelitowej i układu odpornościowego. Należy je spożywać przy każdym posiłku. Obierz ości i głowy ryb z wszystkich miękkich tkanek i dodaj je później do zupy. Wywary mięsne i rybne można przechowywać w lodówce przez co najmniej 7 dni, można je również zamrozić. Ciepłe wywary należy przyjmować jako napój przez cały dzień podczas posiłków i między posiłkami. Nie używaj kuchenek mikrofalowych do podgrzewania – niszczą żywność). Bardzo ważne jest, aby zjeść cały tłuszcz z rosołu i ten, znajdujący się na kościach, ponieważ tłuszcze te są niezbędne do procesu gojenia. Należy też dodać trochę probiotycznego pokarmu do każdej porcji rosołu (szczegóły dotyczące wprowadzania pokarmów probiotycznych znajdują się w dalszej części).

Przygotowane wywary mięsne należy pić między posiłkami lub przygotowywać na nich pożywne zupy.

Domowa zupa na bazie rosołu mięsnego lub rybnego:

Doprowadź część mięsnego wywaru do wrzenia, dodaj posiekane lub pokrojone w plastry warzywa: cebulę, marchew, brokuły, por, kalafior, cukinie, kabaczek, dynię itp. i gotuj na wolnym ogniu przez 25-35 minut. Możesz wybrać dowolną kombinację dostępnych warzyw, unikając bardzo włóknistych, takich jak wszystkie odmiany kapusty i selera. Wszystkie szczególnie włókniste części warzyw muszą zostać usunięte (skóra i nasiona dyni i kabaczków, głębie brokułów i kalafiorów oraz wszelkie inne części, które wyglądają na zbyt włókniste). Gotuj warzywa, aż będą naprawdę miękkie. Gdy warzywa są dobrze ugotowane, dodaj 1-2 łyżki posiekanego czosnku, zagotuj i wyłącz ogrzewanie. Zupę tę należy spożyć z dodatkiem szpiku kostnego i mięsa oraz innych miękkich tkanek, które odciąłeś z kości. Można użyć blendera. Dodaj trochę probiotycznego pokarmu do każdej porcji zupy. Powinno się spożywać te zupy z ugotowanym mięsem i innymi miękkimi tkankami z kości tak często, jak ma się na to ochotę.

Produkty probiotyczne należy koniecznie wprowadzać od samego początku. Mogą to być produkty mleczne lub warzywne. Aby uniknąć niepożądanych reakcji, stopniowo wprowadzaj pokarmy probiotyczne, zaczynając od 1-2 łyżeczek dziennie przez 2-5 dni, następnie 3-4 łyżeczki dziennie przez 2-5 dni i tak dalej, aż będziesz mógł dodać kilka łyżeczek probiotyku do każdej porcji rosołu lub zupy. Zacznij od wprowadzenia soku z domowej kapusty kiszonej, sfermentowanych warzyw lub mieszanek warzywnych, dodawanych do rosołu (nie dodawaj jeszcze samych warzyw, ponieważ są zbyt włókniste). Soki te pomogą przywrócić prawidłową produkcję kwasu żołądkowego. Upewnij się, że jedzenie nie jest zbyt gorące podczas dodawania probiotycznych pokarmów, ponieważ wysoka temperatura zniszczyłaby pożyteczne bakterie probiotyczne. Duży odsetek osób z GAPS od początku dobrze toleruje sfermentowaną, domowej roboty serwatkę i jogurt. Jednak są wyjątki. Przed wprowadzeniem produktów mlecznych należy wykonać test wrażliwości. Jeśli nie ma reakcji, spróbuj wprowadzić trochę serwatki uzyskanej z domowego jogurtu (wyciśnięcie usunie wiele białek mlecznych): zacznij od 1 łyżeczki serwatki dodanej do zupy lub rosołu. Po każdych 3-5 dniach zwiększaj porcję serwatki o 2 łyżki dziennie, aż zaczniesz przyjmować ½ filiżanki dziennie podczas posiłków. Na tym etapie spróbuj dodać 1 łyżeczkę jogurtu domowego (bez wyciskania), stopniowo zwiększając jego ilość w diecie każdego dnia. Po jogurcie wprowadź domowy kefir. Kefir jest znacznie bardziej agresywny niż jogurt i zwykle wywołuje silniejszą reakcję przewodu pokarmowego. Dlatego zaleca się spożywanie jogurtu przed wprowadzeniem kefiru. Jeśli nie wystąpi reakcja na jogurt, będzie możliwe wprowadzenie kefiru prawie od samego początku. (Dla tych, którzy mocno reagują na nabiał, w książce na stronie 98 dostępne są dodatkowe informacje).

Herbata imbirowa, miętowa lub rumiankowa z odrobiną miodu między posiłkami. Większość ludzi wie, jak zrobić herbatę miętową lub rumiankową. Aby zrobić herbatę imbirową zetrzyj świeży korzeń imbiru (około łyżeczki) i zalej go wrzątkiem, przykryj i odstaw na 3-5 min. Przelej przez sitko.

W skrajnych przypadkach obfitej, wodnistej biegunki wyklucz warzywa. Należy jedynie wypić rosół z probiotykiem (najlepiej serwatką lub jogurtem), zjeść ugotowane galaretowate mięso (na którym gotowałeś rosół) i rozważyć stopniowe dodawanie surowych żółtek jaj. Nie wprowadzaj warzyw, dopóki biegunka nie ustanie. Gdy ściana jelita jest poważnie zaogniona, włókniste jedzenie nie jest tolerowane. Dlatego nie spiesz się z wprowadzeniem warzyw (nawet bardzo dobrze ugotowanych).

 

ETAP DRUGI

Nadal należy spożywać zupę ze szpikiem kostnym, gotowanym mięsem lub rybami i innymi miękkimi tkankami przy kościach (szczególnie galaretowatymi i tłustymi). Podobnie należy postępować z piciem wywarów mięsnych i herbaty imbirowej. Dodawaj trochę probiotycznych pokarmów do każdej porcji wywaru lub zupy: soki z kiszonej kapusty, soki ze sfermentowanych warzyw lub mieszanek warzywnych i/lub domowej roboty serwatki /jogurtu.

Wprowadź surowe żółtka od kur z wolnego wybiegu. Najlepiej jest dodawać surowe żółtka do każdej porcji zupy i wywaru mięsnego. Zacznij od 1 żółtka dziennie i stopniowo zwiększaj, aż do zjadania jednego żółtka z każdą porcją zupy. Kiedy żółtka są dobrze tolerowane, do zup dodajemy jajka na miękko (białko ścięte, a żółtka na miękko). Jeśli masz jakiekolwiek obawy dotyczące alergii na jajka, najpierw wykonaj test wrażliwości. Nie ma potrzeby ograniczania dziennej ilości żółtek, ponieważ są szybko wchłaniane niemal bez potrzeby trawienia i zapewniają najbardziej potrzebne składniki odżywcze. Zdobądź jajka z zaufanego źródła: świeże, organiczne, z wolnego wybiegu.

Wprowadź pokarmy duszone i zapiekanki z mięs i warzyw. Unikaj przypraw na tym etapie, po prostu przygotuj duszoną potrawę z solą i świeżymi ziołami. Zawartość tłuszczu w tych posiłkach musi być dość wysoka: im więcej świeżych tłuszczów zwierzęcych w przyjmowanym pokarmie, tym szybciej nastąpi wyleczenie. Dodaj trochę probiotycznych pokarmów do każdej porcji.

Zwiększaj dzienną ilość domowego jogurtu lub kefiru, jeśli jest dobrze tolerowany. Zwiększ ilość soku z kiszonej kapusty, fermentowanych warzyw lub mieszanek warzywnych.

Wprowadź sfermentowane ryby, zaczynając od jednej sztuki dziennie i stopniowo zwiększając.

Wprowadź zrobione w domu masło klarowane, zaczynając od 1 łyżeczki dziennie i stopniowo zwiększając.

 

ETAP TRZECI

Kontynuuj podawanie pokarmów z poprzedniego etapu.

Dodaj dojrzałe awokado do zup, zaczynając od 1-3 łyżeczek i stopniowo zwiększając ilość.

Wprowadź naleśniki, zaczynając od jednego naleśnika na dzień i stopniowo zwiększając ich ilość. Zrób naleśniki z trzech składników:

1) masła orzechowego organicznego (migdałowego, z orzechów włoskich, ziemnych, itp.),

2) jajek;

3) kawałka świeżej dyni, kabaczka lub cukinii (obranego, pozbawionego nasion i starannie rozdrobnionego w blenderze). Delikatnie usmaż małe cienkie naleśniki na maśle klarowanym, tłuszczu gęsim lub kaczym. Nie przypal ich.

Wprowadź jajka sadzone lub jajecznicę usmażone na dużej ilości masła klarowanego, tłuszczu gęsiego lub tłuszczu z kaczki. Podawaj z awokado (jeśli jest dobrze tolerowane) i gotowanymi warzywami.

Ugotowana cebula jest szczególnie dobra dla układu pokarmowego i układu odpornościowego. Stop 3 łyżki tłuszczu z kaczki lub masła klarowanego na patelni, dodaj pokrojoną dużą cebulę, przykryj i gotuj przez 20-30 minut na małym ogniu, aż będzie miękka, słodka i zeszklona.

Wprowadź kiszoną kapustę i sfermentowane warzywa. Zacznij od niewielkiej ilości, stopniowo zwiększając do 1-2 łyżek kiszonej kapusty lub sfermentowanych warzyw przy każdym posiłku.

 

ETAP CZWARTY

Kontynuuj podawanie pokarmów z poprzedniego etapu.

Stopniowo wprowadzaj różne gatunki pieczonego mięsa (nie grillowane, nie smażone). Unikaj kawałków, które są przypalone lub zbyt przyrumienione. Należy spożywać mięso w połączeniu z gotowanymi warzywami i kiszoną kapustą (lub innymi sfermentowanymi warzywami).

Wprowadź oliwę z oliwek tłoczoną na zimno, zaczynając od kilku kropli i stopniowo zwiększając ilość do 1-2 łyżek przy każdym posiłku.

Wprowadź świeżo wyciskane soki, zaczynając od kilku łyżek soku z marchwi. Upewnij się, że sok jest klarowny, dobrze go przefiltruj. Należy pić je powoli. Można rozcieńczyć ciepłą wodą lub zmieszać z domowym jogurtem. Jeśli sok jest dobrze tolerowany, stopniowo zwiększaj ilość do pełnej filiżanki dziennie. Gdy pełna filiżanka soku z marchwi jest dobrze tolerowana, dodaj do niej sok z selera, sałaty i świeżych liści mięty. Sok powinien być pity na pusty żołądek, a więc zaraz po wstaniu i przed obiadem.

Spróbuj upiec chleb z mielonych migdałami lub innych orzechów i nasion zmielonych na mąkę. Przepis składa się z czterech składników:

1) mąka orzechowa;

2) jajka;

3) kawałek świeżej dyni, kabaczka lub cukinii (obranych, pozbawionych nasion i drobno pokrojonych w plastry);

4) trochę naturalnego tłuszczu (masło klarowane, masło, gęsi lub kaczy tłuszcz) i trochę soli do smaku. Należy zacząć od małego kawałka chleba dziennie i stopniowo zwiększać jego ilość.

 

ETAP PIĄTY

Jeśli wszystkie poprzednie pokarmy są dobrze tolerowane, spróbuj dodać gotowane jabłko w postaci musu: obierz dojrzałe jabłko, usuń gniazda nasienne i duś je z odrobiną wody, aż będzie miękkie. Po ugotowaniu dodaj trochę klarowanego masła i zgnieć tłuczkiem do ziemniaków. Jeśli masło klarowane nie zostało jeszcze wprowadzone, dodaj tłuszcz z kaczki lub gęsi. Zacznij od kilku łyżek dziennie. Obserwuj wszelkie reakcje. Jeśli żadne reakcje niepożądane nie wystąpią, stopniowo zwiększaj ilość.

Wprowadź surowe warzywa zaczynając od miękkich części sałaty i obranego ogórka. Obserwuj stolec. Ponownie zacznij od małej ilości i stopniowo zwiększaj, jeśli organizm je zaakceptuje. Jeśli te dwa warzywa będą dobrze tolerowane, stopniowo wprowadź inne surowe warzywa: marchewkę, pomidor, cebulę, kapustę itp.

Jeśli sok wyprodukowany z marchwi, selera, sałaty i mięty jest dobrze tolerowany, zacznij dodawać do niego owoce: jabłko, ananas i mango. Na tym etapie należy unikać owoców cytrusowych.

 

ETAP SZÓSTY

Jeśli wszystkie wprowadzone pokarmy są dobrze tolerowane, spróbuj obranego surowego jabłka. Stopniowo wprowadzaj surowe owoce i więcej miodu.

Stopniowo wprowadzaj ciasta i inne słodkie rzeczy dozwolone w tej diecie. Użyj suszonych owoców jako środka słodzącego podczas pieczenia. Zboża i cukry rafinowane są zabronione.

Dieta Wprowadzająca na tym etapie się kończy. Jeśli stolce są prawidłowe, nie występuje rozwolnienie, można przejść do Pełnej Diety. Jeśli wciąż jelita nie uregulowały swojej pracy, kontynuujemy dietę wprowadzającą.

Ważne jest, aby po ukończeniu diety wprowadzającej nadal spożywać zupy i wywary mięsne co najmniej raz dziennie.

 

PEŁNA DIETA GAPS

Należy całkowicie unikać skrobi i cukru przez co najmniej dwa lata. Oznacza to unikanie wszystkich zbóż, cukru, ziemniaków, pasternaku, batatów i wszystkiego, co z nich zrobione. Mąkę można zastąpić mielonymi migdałami (lub innymi orzechami lub ziarnami słonecznika, czy dyni zmielonymi na mąkę). Po około 1-1,5 roku być może uda się wprowadzić młode ziemniaki, sfermentowaną grykę, proso i komosę ryżową, zaczynając od bardzo małych ilości i obserwując każdą reakcję. Pszenica, cukier, przetworzona żywność i wszystkie dodatki będą musiały zostać wyłączone z diety o wiele dłużej.

Powoli zwiększaj ilość sfermentowanych potraw. Możesz fermentować warzywa, owoce, mleko i ryby. Wszystkie potrzebne przepisy znajdują się w książce autorki diety GAPS. Warto również zapoznać się ze wspaniałą książką Sally Fallon „Nourishing Traditions” („Tradycje żywieniowe”), która dostarczy Ci wielu dobrych przepisów. Spożywanie sfermentowanej żywności przy każdym posiłku pomoże trawić posiłek bez stosowania suplementacji enzymami trawiennymi. Pamiętaj, aby wprowadzać do diety wszystkie nowe sfermentowane pokarmy stopniowo, zaczynając od 1-2 łyżeczek dziennie. Najlepszą żywnością w przypadku tej diety są jaja, mięso i ryby (kupione świeże lub mrożone, niewędzone, niekonserwowane i gotowane w domu), skorupiaki, świeże warzywa i owoce, orzechy i nasiona, czosnek i oliwa z oliwek. Oprócz spożywania gotowanych warzyw ważne jest, aby spożywać je na surowo w postaci sałatek i pokrojone w paski. W tej formie zapewniają cenne enzymy i substancje odtruwające, co pomoże w trawieniu mięsa. Surowe owoce należy spożywać samodzielnie, nie z posiłkami, ponieważ są one trawione w odmienny sposób i mogą utrudniać pracę żołądka. Na tym etapie dobrze jest spożywać owoce jako przekąskę między posiłkami. Pamiętaj, że około 85% spożywanego pokarmu nie powinno być słodkie, lecz wykonane z mięsa, ryb, jajek, warzyw i naturalnych tłuszczów. Słodkie wypieki i owoce powinny być przekąskami między posiłkami w ograniczonych ilościach. Bardzo ważne jest, aby dostarczać tłuszczów w każdym posiłku. Ich źródła to mięso, masło, masło klarowane, kokos i tłoczona na zimno oliwa z oliwek. Zawartość tłuszczu w posiłku będzie regulować poziom cukru we krwi i kontrolować apetyt na węglowodany.

W przypadku pojawienia się biegunki, należy powrócić do diety o niskiej zawartości błonnika na kilka dni. W tym celu usuń wszystkie orzechy, surowe warzywa i surowe owoce z diety, wróć do gotowanego mięsa i wywarów mięsnych, ryb, jaj, sfermentowanych produktów mlecznych i gotowanych warzyw (obranych, bez nasion i ugotowanych z mięsem w postaci zup lub przygotowanych jako potrawy duszone), aż biegunka ustanie. Jeśli stolce unormują się, po tygodniu zacznij wprowadzać surowe warzywa, po jednym, zaczynając od niewielkich ilości. Po wprowadzeniu warzyw, stopniowo wprowadzaj orzechy, nasiona i owoce.

 

 

PRZYKŁADOWE MENU

Zacznij dzień od szklanki ciepłej wody z plasterkiem cytryny. Wypij pół szklanki domowego jogurtu lub kefiru.

Zamiast pić wodę i jogurt/kefir osobno, możesz przygotować orzeźwiający napój: dobrze wymieszaj pół szklanki jogurtu/kefiru i pół szklanki wody i wypij z rana. Zamiast tego można rozpoczynać dzień od szklanki świeżo wyciśniętego soku owocowo-warzywnego rozcieńczonego wodą.

Możesz robić różnego rodzaju mieszanki soków, ale staraj się używać 50% składników terapeutycznych tj. marchew, niewielka ilość buraków (nie więcej niż 5% mieszanki soku), seler, kapusta, sałata, zielenina (szpinak, pietruszkę, koperek, bazylia, liście świeżej pokrzywy, botwina, liście marchwi), kapusta biała i czerwona oraz 50% smacznych składników tj. ananas, jabłka, pomarańcze, grejpfruty, winogrona, mango itp. w celu zamaskowania smaku składników terapeutycznych. Soki można spożywać bez dodatków lub z jogurtem/kefirem, albo rozcieńczone wodą.

Każdego dnia nasze ciało przechodzi 24-godzinny cykl aktywności i odpoczynku, odżywiania i oczyszczania (detoksykacji). Od około 4 rano do około 10 rano organizm jest w trybie oczyszczania (detoksykacji). Dlatego na ogół rano nie czujemy się głodni. Picie wody, jogurtu/kefiru lub świeżo wyciśniętych soków wspomoże ten proces. Obciążanie organizmu jedzeniem w tym czasie przeszkadza w detoksykacji. Lepiej zjeść śniadanie około 10 rano, kiedy twoje ciało zakończy etap detoksykacji i jest gotowe do jedzenia. Na tym etapie zwykle zaczynamy odczuwać głód. W ten sposób organizm daje nam znać, że detoksykacja została zakończona. Dzieci mogą odczuwać głód znacznie wcześniej niż dorośli.

 

 

Poniżej znajdziesz po kilka przykładowych propozycji jadłospisu z podziałem na poszczególne posiłki.

 

ŚNIADANIE

• Przykład angielskiego śniadania: jajka podawane z kiełbasą i warzywami (gotowanymi i/lub świeżymi w postaci sałatki: pomidor, ogórek, cebula, seler itp. i/lub awokado) i/ lub mięsem. Żółtka najlepiej spożyć na surowo, białka – ścięte. Używaj dużej ilości tłoczonej na zimno oliwy z oliwek jako sosu do sałatek i jaj. Wymieszaj z sałatą łyżkę namoczonego lub skiełkowanego słonecznika i/lub sezamu i/lub pestek dyni. Kiełbasy (pełnotłuste) powinny być wykonane z czystego mięsa mielonego (pełnotłustego!) z dodatkiem tylko soli i pieprzu (do mieszaniny można dodać dowolne świeże warzywa lub zioła). Sprawdź czy kiełbasa nie zawiera żadnych komercyjnych przypraw lub glutaminianu sodu.

• Awokado z kawałkami mięsa, rybami lub skorupiakami, warzywa surowe i gotowane, cytryna i tłoczona na zimno oliwa z oliwek. Podawaj do posiłku kubek ciepłego mięsnego bulionu. Nie zapomnij dodać trochę probiotycznego pokarmu.

• Naleśniki z mąki orzechowej warto przyrządzać w weekendy, kiedy ma się więcej czasu na gotowanie rano. Takie naleśniki są pyszne z masłem, kwaśną śmietaną z miodem lub na słono. Jeśli zmiksujesz świeże lub rozmrożone jagody z miodem, będzie to pyszny dżem do naleśników. Słaba herbata z cytryną, herbata imbirową lub miętowa.

 

LUNCH:

• Domowa zupa jarzynowa lub duszona potrawa na bazie domowego bulionu.

• Awokado z mięsem, rybami, skorupiakami i surowymi lub/i gotowanymi warzywami. Użyj oliwy z oliwek z wyciśniętą cytryną do polania . Podawaj kubek ciepłego domowego bulionu z dodatkiem jogurtu /kefiru.

• Dowolne mięso/danie rybne z warzywami.

 

OBIAD:

Jedna z potraw rekomendowana na śniadanie lub lunch. Po obiedzie pół szklanki jogurtu lub kefiru.

 

 

WYJŚCIE Z DIETY GAPS

Ścisła dieta GAPS powinna być przestrzegana przez co najmniej 1,5-2 lata. W zależności od indywidualnych predyspozycji, niektóre osoby wracają do zdrowia szybciej, inne znacznie dłużej. Potrzebne jest przynajmniej 6 miesięcy normalnego trawienia przed rozpoczęciem wprowadzania pokarmów niedozwolonych na diecie GAPS. Nie spiesz się z tą decyzją.

Pierwszymi produktami, które będziesz mógł wprowadzić są młode ziemniaki i sfermentowane ziarna bezglutenowe (gryka, proso i komosa ryżowa). Rozdział z przepisami zawartymi w książce wyjaśni, jak fermentować ziarna.

Wprowadzaj jeden składnik odżywczy na raz i zawsze zaczynaj od małej ilości nowego pokarmu, obserwując reakcję przez 2-3 dni. Jeśli nie ma problemów ze strony przewodu pokarmowego lub jakikolwiek innych objawów, w ciągu kilku dni wprowadzaj kolejny składnik. Jeśli nie ma reakcji, stopniowo zwiększaj ilość jedzenia. Są to produkty bogate w skrobię, więc nie zapomnij podawać ich z dużą ilością tłuszczu (masła, oliwy z oliwek, tłuszczów zwierzęcych, oleju kokosowego itp.), aby spowolnić trawienie skrobi. Nie spiesz się z wprowadzeniem tych nowych produktów, może to potrwać kilka miesięcy, aby uzyskać pożądany efekt.

Po wprowadzeniu młodych ziemniaków i sfermentowanych ziaren spróbuj zrobić zakwas z dobrej jakości mąki pszennej lub żytniej. Możesz zrobić naleśniki lub chleb na zakwasie. Możesz skorzystać z ksiażki Sally Fallon „Nourishing Traditions” („Tradycyjne odżywianie”). Gdy stwierdzisz, że zakwas jest dobrze tolerowany, możesz kupić w sklepie dobrej jakości pieczywo na zakwasie. Na tym etapie może się okazać, że możesz trawić kaszę gryczaną, proso i komosę ryżową bez fermentowania przed gotowaniem. Stopniowo odkryjesz, że można wprowadzić różne warzywa zawierające skrobię, zboża i fasolę.

POWRÓT DO TYPOWEJ, NOWOCZESNEJ DIETY PEŁNEJ CUKRU, SZTUCZNYCH, PRZETWORZONYCH SKŁADNIKÓW I INNYCH SZKODLIWYCH POKARMÓW NIGDY NIE BĘDZIE MOŻLIWY. WYKORZYSTAJ CZAS SPĘDZONY NA PRZESTRZEGANIU DIETY GAPS DO WYRABIANIA ZDROWYCH NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH NA RESZTĘ ŻYCIA!

 

Większość ludzi stosujących dietę GAPS może stopniowo wprowadzać większość zdrowych pokarmów powszechnie spożywanych na całym świecie, gdy ich układ pokarmowy zacznie działać prawidłowo. Niektórzy ludzie osiągają ten cel w ciągu 2 lat, niektórzy potrzebują więcej czasu – zależy to od stanu zdrowia i wieku danej osoby: dzieci na ogół szybciej zdrowieją niż dorośli.

Początki zawsze są trudne. Szybko jednak zorientujesz się, że dieta GAPS nie jest trudniejsza niż zwykłe gotowanie i karmienie rodziny. A zakupy są bardzo proste: kupuj tylko produkty świeże i nieprzetworzone.

W książce autorki diety znajdziesz niezbędne przepisy, które pomogą Ci prawidłowo przygotowywać posiłki i będą stanowić źródło inspiracji.

 

Należy wziąć pod uwagę, że dieta ta ma również swoje minusy. Owszem ma za zadanie wyleczenie jelit, odbudowę flory bakteryjnej, dostarczenie kolagenu. Brak w niej jednak krzemu, tak niezwykle istotnego w odbudowie tkanek. Podczas diety GAPS warto byłoby zatem uzupełniać krzem.

 

 

Powodzenia!